Brainport en Metropoolregio aan het eind van de houdbaarheidsdatum

Brainport en Metropoolregio Eindhoven zijn de namen van 2 organisaties die hun activiteiten ontplooien binnen hetzelfde geografisch gebied, namelijk het gebied van 21 gemeenten in Zuidoost-Brabant.
Brainport is een stichting van enkele grote bedrijven, gemeentelijke overheden en kennisinstellingen in de regio, die gericht is op versterking van hun gezamenlijke economische activiteiten. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de activiteiten van Brainport berust bij de deelnemende organisaties aan de activiteiten.
De Metropoolregio Eindhoven is een intergemeentelijk samenwerkingsverband, dat voornamelijk gericht is op de drie thema’s economie, ruimte en mobiliteit. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de activiteiten van de Metropoolregio berust bij de afzonderlijke gemeenten dan wel bij de provincie Noord-Brabant.

De arrogantie van Brainport Eindhoven en Metropoolregio Eindhoven:

• In de namen van de 2 organisaties ligt enige arrogantie besloten:
  Brainport Eindhoven zou moeten aanduiden dat Eindhoven en omgeving buitengewoon slim is, vergeleken met andere regio’s, liefst vergeleken met de hele rest van de wereld. Verhalen van Brainport hebben de eigenschap dat ze de lezer of toehoorder voortdurend met dat idee proberen te hersenspoelen: Brainwashing Port.
  Daarbij is het kennelijk aan de bedenkers van de naam ontgaan dat slim in het Engels wordt vertaald met “smart΅; denk aan smartphone en smart tv.
• Onder Metropool wordt wereldwijd algemeen verstaan een stedelijk gebied met vele miljoenen inwoners, bijvoorbeeld Parijs, Londen, Mexico City, Peking, met een evenredig groot centrum. In het geval van de Metropoolregio Eindhoven is er noch sprake van vele miljoenen inwoners noch van een evenredig centrum.

Brainport ziet zich als een merk. Er zijn nogal wat merken die op zich geen verwantschap hebben met datgene waar het product of de organisatie voor staat: merken zoals AEGON, Etos en Ziggo.
Dat Brainport op zich een onduidelijk woord is, valt af te leiden uit de naam van een project van Brainport dat een buurt van de toekomst met veel gestapelde innovaties zou moeten opleveren: Brainport Smart District Helmond. Terwijl de Brainport organisatie voortdurend vertelt dat de doelgroep zo geweldig slim is, moet dat bij deze dochter nog eens extra worden vermeld met het bijvoeglijk naamwoord “Smart”. Overigens is het project onlangs gestopt vanwege gebrek aan geld om het te realiseren.

Het is echter duidelijk dat Brainport en de Metropoolregio gefocust zijn op versterking van de economie van het gebied, onder meer in de vorm van de inzet van een ongebreidelde citymarketing.

Een poging tot neutrale typering van Brainport Eindhoven en de Metropoolregio Eindhoven:

Brainport Eindhoven is een soort functionele organisatie, waarbij bedrijven, kennisinstellingen en overheid samenwerken aan innovaties:

1. enkele grote high-tech bedrijven in en rond Eindhoven
2. enkele kennisorganisaties: universiteiten Eindhoven en Tilburg, hogescholen, mbo-scholen in Eindhoven, TNO
3. de gemeenten Eindhoven, Best, Veldhoven en Helmond.

De uitvoeringsorganisatie van Brainport Eindhoven is Brainport Development.
Brainport Eindhoven heeft als organisatiemodel de triple-helix, in dit geval een samenwerkingsvorm van de volgende drie segmenten: high-tech bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Een organisatiemodel dat vooral gericht is op innovaties.

Er bestaat eigenlijk geen Brainport regio. Immers, Brainport heeft geen publiekrechtelijke bevoegdheden in enig geografisch gebied. Bovendien is er nergens ter wereld een andere Brainport. Voor de geografische vindbaarheid is daarom waarschijnlijk de naam Eindhoven aan het merk toegevoegd. Ook het kantoor bevindt zich in Eindhoven. Maar eigenlijk is de toevoeging overbodig.

De Metropoolregio Eindhoven is een publiekrechtelijke organisatie die wel een duidelijk regionaal gebied heeft. Namelijk het gebied van 21 gemeenten in Zuidoost-Brabant. Echter, de toevoeging van de naam Eindhoven lijkt nogal verwarrend, omdat Eindhoven binnen die 21 wel de grootste maar geen bijzonder grote gemeente is of zal worden. Bovendien is de economische structuur van Zuidoost-Brabant eerder een netwerk dan 1 centrale gemeente met satellieten, wat waarschijnlijk in de komende decennia wel zo zal blijven. Daardoor is de regionale bestuurlijke organisatie van de regio ook een netwerk.

Het is niet mijn bedoeling om nieuwe namen voor beide organisaties te propageren, maar het lijkt me inzichtelijker om de organisaties als volgt te typeren:

Brainport Eindhoven als Technologie Centrum Brabant-Zuidoost

Metropoolregio Eindhoven als Bestuursnetwerk Brabant-Zuidoost

De democratie in Brainport Eindhoven en de Metropoolregio Eindhoven:

Brainport Eindhoven is geen democratische organisatie. Volgens het Jaarplan 2023 vormen de bestuursleden van de stichting Brainport Eindhoven gezamenlijk het regionaal-economisch bestuur van Zuidoost-Brabant. “De bestuursleden zorgen dat ze vanuit hun segment informeel en adequaat gemandateerd zijn.”
Er zijn geen verkiezingen van een Brainport Raad of iets dergelijks.

Brainport Eindhoven lijkt in de voetsporen te treden van de voormalige Kamer van Koophandel en Fabrieken in Zuidoost-Brabant, wat betreft de belangenbehartiging van het regionale bedrijfsleven. Op 1 januari 2014 zijn de regionale Kamers opgeheven en daarmee ook hun belangenbehartiging.
Die Kamers van Koophandel kenden ook slechts een beperkte vorm van democratie, verkiezing en representatie. De leden van de Kamer werden aangewezen door organisaties van het bedrijfsleven, al dan niet in de regio. Na de opheffing van de regionale Kamers van Koophandel, bleven een landelijk hoofdkantoor en provinciale bijkantoren over voor administratie en voorlichting.

In Duitsland bestaan de regionale Kamers van Koophandel en Fabrieken nog steeds in volle glorie. Een goed voorbeeld is de “Industrie- und Handelskammer” ofwel IHK van Aken, een stad met vrijwel hetzelfde aantal inwoners als Eindhoven, terwijl de IHK zich richt op het gebied van de Stadsregio Aken plus 3 districten (Kreisen) met in totaal ongeveer 1,3 miljoen inwoners.
In tegenstelling tot de vroegere Nederlandse Kamers heeft de IHK wel een volledig democratische opzet met directe verkiezingen door alle natuurlijke personen plus de vertegenwoordigers van alle rechtspersonen in het handelsregister.

De Metropoolregio Eindhoven kent een beperkte vorm van democratie. Er zijn geen directe verkiezingen van het Algemeen Bestuur; de leden worden door de raden van de 21 samenwerkende gemeenten uit hun midden aangewezen, behoudens de 4 leden van het Dagelijks Bestuur in het Algemeen Bestuur.
Ook hier geeft de vergelijking met bijvoorbeeld de Stadsregio Aken een ander beeld. De Stadsregio Aken heeft een direct gekozen parlement (“Städteregionstag”).

Opmars van de plutocratische technocratie en de Schaalsprong:

De vergelijking met Aken laat zien dat Brainport Eindhoven en de Metropoolregio Eindhoven op het gebied van democratische opzet te wensen overlaten.

Westerse democratieën zijn feitelijk mengvormen van democratie en plutocratie ofwel de macht van het geld. In de afgelopen decennia is daarbij de plutocratie in opmars. Dat is duidelijk te zien aan de toenemende invloed van en luxe bij de personen met hoge inkomens, waarbij dat zelfs zover gaat dat zij zich niet laten tegenhouden met hun voortgaande milieuvernietiging, ten gunste van hun luxe en ten nadele van de overigen.

Brainport Eindhoven is geen pure plutocratie, maar kan getypeerd worden als een plutocratische technocratie. Het bestuur van de stichting is duidelijk bijzonder enthousiast over technologie en innovatie, en behoort tevens tot de hoge inkomensgroep en de leidende cultuur daarvan.
Ook de kennisinstellingen die samenwerken in Brainport Eindhoven zijn inmiddels van non-profit organisaties geëvolueerd in marktgerichte, naar winstmaximalisatie strevende bedrijven.

Onder meer op het gebied van volkshuisvesting en ruimtelijke ordening heeft de plutocratische opmars in Nederland geleid tot afbraak van voorzieningen. Denk aan de afschaffing van het Ministerie van VROM, de verhuurdersheffing en de gentrificatie. In Brabant-Zuidoost staat daar tegenover dat de autonome groei van de economie, ook wel de Schaalsprong genoemd, dreigt te leiden tot immigratie die de mogelijkheden van de huisvesting en bouw ver overstijgt. Anders gezegd, de vraag overstijgt het aanbod van huisvesting.

In deze situatie is het logisch dat de vraag door vermindering van de economische groei en van de bijhorende immigratie wordt afgeremd. Dat vereist het algemeen belang.
(Ik bedoel daarmee niet de immigratie van vluchtelingen op basis van internationale verdragen.)
Maar de opmars van de plutocratie ten koste van de democratie maakt remmen moeilijk. Dit ziet men nu ook bij Brainport Eindhoven dat zich fel tegenstander heeft verklaard van remmen: het moet maar kunnen!

Verhalen van Brainport Eindhoven gaan uit van een toename van het aantal arbeidsplaatsen in Zuidoost-Brabant met 70.000 tot 2030, waarvan vermoedelijk het merendeel expats.
De TU/e wil binnen 10 jaar circa 8.000 studenten extra binnenhalen, van 13.000 (met 3250 buitenlandse) naar 21.000; vermoedelijk bestaat de toename geheel uit buitenlandse studenten. Bovendien zal daartoe ook het wetenschappelijk personeel moeten toenemen, waarvan minstens de helft expats.

De internationalisering van de binnenstad van Eindhoven en het TU/e-gebied:

Zoals ik in een eerder verhaal heb betoogd, heeft de binnenstad van Eindhoven tegenwoordig vooral buitenlandse bezoekers. En dat zijn meestal expats en buitenlandse studenten, die geen Nederlands spreken, maar ook geen taal van andere buitenlandse bezoekers. Daarom spreken ze indien nodig steenkolenengels. Zelfs de bediening in winkels en horeca is nogal eens buitenlands en spreekt dan vaak niet of nauwelijks Nederlands.

Door de economische ontwikkeling komen er steeds meer expats en buitenlandse studenten bij. De expats vinden het meestal de moeite niet om Nederlands te leren; de buitenlandse studenten van de TU/e worden ontmoedigd om dat te doen. De TU/e heeft zelfs het Engels als voertaal voor alle studenten en medewerkers verplicht gesteld.
Daardoor is de huidige situatie in ieder geval niet meer terug te draaien. Er is blijvend een steenkolenengels sprekende enclave in het hart van Eindhoven ontstaan, die de binnenstad en het TU/e-terrein omvat.
Afgezien van Amsterdam is dat voor Nederland een unieke situatie

Laatst was ik in het centrum van Aken. Daar wordt veel Duits gesproken en kan men als Nederlander zowel buiten als in winkels en bij horeca goed in het Duits communiceren. Terwijl Aken – bij ongeveer hetzelfde aantal inwoners als Eindhoven – een Technische Universiteit heeft met 47.000 studenten, waarvan 11.000 buitenlandse.

Wie Nederlands wil spreken, heeft in die enclave van Eindhoven steeds minder te zoeken. Als de woontorenplannen van de gemeente Eindhoven doorgaan om in de binnenstad van nu ongeveer 4.000 inwoners naar 17.000 inwoners te groeien, dan krijgt de binnenstad ook nog een aanzienlijke meerderheid van expats en buitenlandse studenten, als inwoners van verschillende herkomst. Daarbij geldt hoe meer diversiteit, hoe minder sociale cohesie.

Enkele overpeinzingen:

1. Het lijkt me een stille staatsgreep dat Brainport Eindhoven zich zonder weerspraak “het regionaal-economisch bestuur van Zuidoost-Brabant” noemt. Daarom zouden de personele unies van leden van B&W’s met de combinatie bestuurslid van Brainport en van de Metropoolregio beëindigd dienen te worden.
2. Voor democratisch herstel lijkt een directe verkiezing van het algemeen bestuur van de Metropoolregio noodzakelijk. En afschaffen van alle personele unies van gemeenteraadsleden-algemeen bestuur regio en dagelijks bestuur regio-gemeentebesturen. En invoeren van een portefeuille regionaal-economisch beleid in het dagelijks bestuur. En een hoog gekwalificeerde ambtelijke staf ter ondersteuning van dat beleid.
3. Heeft het gemeentebestuur van Eindhoven ooit nagedacht over ontwikkeling van de sociale cohesie in de binnenstad?
4. Woningen bouwen aan de buitenrand van het stedelijk gebied van de regio is praktischer dan woontorens in het centrum van Eindhoven. Conform een recent idee van het Economisch Instituut voor de Bouw. Dit om meer betaalbare, gewenste woningen te realiseren en om de internationalisering van het centrum en vooral van de binnenstad van Eindhoven te beperken.
5. Het is begrijpelijk dat Brainport Eindhoven en de Metropoolregio zich in het tijdperk Rutte zo hebben kunnen ontwikkelen. Maar het is nu tijd om orde op zaken te stellen.

Naschrift:

Een schatting van het aandeel buitenlanders in de binnenstad bij 17.000 inwoners heb ik als volgt verkregen:

Uitgangspunten:

1. Een groei in de binnenstad van circa 4000 nu naar 17.000 inwoners omstreeks 2030. Een verbeelding van de groei naar in wezen een klein stadje als Son en Breugel. Met de onuitgesproken vraag of die groei in Eindhoven dezelfde hechte sociale structuur kan opleveren.
2. Het percentage inwoners van Nederlandse herkomst van geheel Eindhoven bedraagt nu ongeveer 57% en daalt verder.
   Overigens daalt het absolute aantal inwoners van Nederlandse herkomst in Eindhoven ook al jaren. (Het aantal autochtone inwoners in de gemeente Eindhoven is met 13.246 personen afgenomen van 156.085 in 1996 tot 142.839 in 2022 (dat is 8,5%) Bron: gemeente Eindhoven).
3. Het percentage inwoners van Nederlandse herkomst van de binnenstad lag beduidend hoger dan dat van Eindhoven als geheel, maar dat gaat de laatste jaren het percentage van geheel Eindhoven inhalen.
4. Sommige statistici verwachten dat het percentage inwoners van Nederlandse herkomst omstreeks eind 2025 beneden de 50% komt.

Ik ben geen waarzegger, maar ik veronderstel naar aanleiding van het bovenstaande dat de bovengrens van het aantal inwoners van Nederlandse herkomst daalt tot 40% in 2030. Dat is vergelijkbaar met grote steden in de Randstad.
De vraag rijst wat de herkomst van de overige 60% ofwel 10.200 van de inwoners van de binnenstad dan zou kunnen worden. Ik heb de indruk dat Turkse en Marokkaanse inwoners van Eindhoven er de voorkeur aan geven zich liever in de randgemeenten van Eindhoven te vestigen bij eventuele verhuizing in de regio.
Bij de huidige prijzen en huren in combinatie met ruime inkomens van expats en de mogelijkheden van buitenlandse studenten met gefortuneerde ouders, verwacht ik dat de volledige 60% zal bestaan uit expats en buitenlandse studenten.

Een bijkomstigheid zou zijn dat van die 60% bijna niemand Nederlands spreekt, omdat die geen Nederlandse nationaliteit heeft, terwijl een groot aantal anderen van niet-Nederlandse herkomst in overig Eindhoven daar wel over beschikt en wel Nederlands heeft geleerd.

Vergeleken met de Randstad is deze ontwikkeling geen gentrificatie door renovatie, maar door nieuwbouw in een buurt met oorspronkelijk weinig inwoners.