Drie Invalshoeken op de Pandemie

Al vanaf 2018 ben ik in bezit van het Pandemic bordspel. Het doel van dit spel is om gezamenlijk met de andere spelers de uitbraak van vier ziektes over de gehele wereld te remmen. Gelijktijdig moet er worden gezocht naar een middel om elk van de ziektes te verhelpen.

De belangrijkste mechaniek in Pandemic is de verdubbeling van de ‘hoeveelheid’ ziekte in grote steden zodra deze daar is uitgebroken. De hoeveelheid infecties wordt abstract weergegeven met doorzichtige kubusjes. Dit ontwikkelt zich exponentieel, en verspreid zich zo ook naar dichtbij gelegen steden. Niet juist handelen heeft tot gevolg dat het spelbord wordt overspoeld met ziekte en tot het verliezen van het spel voor alle spelers.

In 2018 was dit alles slechts een spel. Nu, een jaar na de start van de COVID-19 pandemie, lijkt het alsof we in een opvoering van dit profetische spel zitten. “Is this the real life, or is this just Jumanji?” In dit artikel beschouwen we drie invalshoeken aangaande de pandemie: kansrekening, het publieke goed en het verloop van tijd.

Kansrekening & De Zwarte Zwaan

In 2007 schreef Nassim Nicholas Taleb het boek de Zwarte Zwaan, waarin hij zich richt op onwaarschijnlijke gebeurtenissen die een grote impact hebben. Hij gebruikt daarbij het voorbeeld van een dier dat elke dag wordt gevoerd, althans zo lijkt het voor het dier …

Stel je als dier bijvoorbeeld een konijn voor op een heldere ochtend in zijn hok. Het is vanuit het perspectief van het konijn redelijk om te verwachten dat hij deze ochtend gevoerd wordt door zijn eigenaars: die vriendelijke familie. Immers, dat was gisteren zo, de drieëntwintig dagen daarvoor, en eigenlijk op elke dag van de elf voorgaande maanden. Echter, vandaag is het 25 December: eerste kerstdag. Het konijn wordt niet gevoerd, maar geslacht en klaargemaakt voor het avondeten.

Er was geen enkele manier waarop het konijn dit had kunnen weten op basis van zijn ervaringen in het verleden. Dus komt het voor het konijn als een verrassing: een zwarte zwaan.

Een ander voorbeeld van een zwarte zwaan is dat van een vliegtuigcrash. De kans dat dit gebeurd is klein, veel kleiner dan dat van bijvoorbeeld een verkeersongeluk op de weg. Luchtvaart is over het algemeen erg veilig. Echter, als het misgaat dan is de impact meestal groot en raakt het veel mensen. Wederom is het iets onwaarschijnlijks, maar als het gebeurt dan gaat het meestal goed mis.

Kansrekening & De Pandemie

De term zwarte zwaan vindt zijn oorsprong in Europa. Lange tijd dachten Europeanen dat zwarte zwanen simpelweg niet bestonden. De term ‘zwarte zwaan’ werd een metafoor voor iets dat niet kon zijn. Totdat Nederlandse ontdekkingsreizigers daadwerkelijk zwarte zwanen vonden gedurende een zeventiende-eeuwse expeditie naar Australië.

Het opduiken van COVID-19 lijkt een zwarte zwaan. Maar: ziekteverwekkers met pandemische potentie zijn niet ongewoon, evenals gezondheidscrises die de hele wereld omspannen. COVID-19 werd voorgegegaan door MERS en SARS die beide lokale uitbraken tot gevolg hadden. Elk met een tussenpoze van een jaar of tien. Varkensgriep, dat wat minder heftig uitpakte dan aanvankelijk werd verwacht, verscheen tien jaar geleden op het pandemisch toneel.

Wetenschappers waarschuwen voortdurend voor een pandemie omdat onze sterk verbonden wereld een ideale voedingsbodem biedt voor ziekteverwekkers. Het staat hen toe te ‘surfen’ van mens tot mens zoals wij surfen op het web van pagina naar pagina. Misschien is COVID-19 meer een grijze zwaan dan een zwarte. Immers, gebaseerd op het verleden hadden we beter voorbereid kunnen zijn. Het was een kwestie van wanneer, niet of, een pandemie de wereld in zijn greep zou krijgen. Nu dat het zover is lijkt het moeilijk om een collectief offer te brengen om de volksgezondheid op niveau te houden. Waarom is dat zo?

De Tragedie van het Gemeenschappelijke

Voor het verduidelijken van de tragedie van het gemeenschappelijke (ook wel: ‘de meent’) grijpen we terug naar een klassiek voorbeeld. Stel dat drie herders hun vee laten grazen in een gedeelde weide. Als een van de herders iets meer vee laat grazen dan de weide kan hebben, dan geeft dat die overbegrazende herder een voordeel. Echter, het beschadigt ook de weide, en maakt het minder geschikt voor het vee van de twee overgebleven herders. Realiseer je dat in feite alle drie herders een prikkel hebben om op korte termijn de weide te overbegrazen, wat de weide op de lange termijn schade toebrengt.

In het voorbeeld is de weide het gemeenschappelijke. De tragedie is dat niemand zich verantwoordelijk voelt voor de gemeenschappelijke weide, en dus een prikkel heeft om het maximaal uit te buiten. Dit leidt tot het einde van het gemeenschappelijk goed: een overbegrazen, droge en barre weide. Een uitkomst die in niemands belang is.

De tragedie van het gemeenschappelijke wordt vaak aangehaald daar waar het gaat om natuurlijke bronnen. Voor de weide is een oplossing om deze op te delen in stukjes, en elke herder verantwoordelijk te maken voor één van die stukjes. Door deze privatisering hebben ze geen prikkel meer om hun eigen land te overbegrazen. Echter, dit is niet de enige oplossing, en ook niet een oplossing die altijd makkelijk kan worden toegepast, aangezien er een definitie van fysiek eigenaarschap bij komt kijken.

Wellicht vraag je je af: hoe is dit van toepassing op de COVID-19 pandemie?

Een visuele weergave van de tragedie van het gemeenschappelijke

De Tragedie van de Pandemie

Stel dat we de volksgezondheid beschouwen als een gemeenschappelijk goed. Aangezien volksgezondheid niet geprivatiseerd kan worden, rest ons niets anders dan het te reguleren. Bijna alle landen ter wereld hebben dus regels ingevoerd om de volksgezondheid tijdens de pandemie te waarborgen en de verspreiding van COVID-19 te bedwingen. Bijvoorbeeld door de bewegingsvrijheid beperken, zodat de kans dat mensen elkaar besmetten verminderd. Hoe meer mensen zich aan deze regels houden, hoe meer de verspreiding in snelheid zal afnemen. Het probleem is dat de meeste van deze regels haaks staan op wat mensen nodig hebben.

Het niet kunnen bezoeken van familie en vrienden in grotere groepen gaat tegen onze natuur in, evenals het staren naar onze collega’s door een scherm. En dus bestaat er een sterke prikkel om ons niet aan de regels te houden. Het vervelende hiervan is dat als iedereen dat doet de gemeenschappelijk volksgezondheid als ‘goed’ erodeert. Net zoals in het voorbeeld van de overbegrazende herders. Dit leidt dan tragischerwijs tot een toename van gemeenschappelijk lijden.

Iets soortgelijks speelt bij de distributie van de recent ontwikkelde vaccins tegen COVID-19. Als een land zijn weg naar binnen klauwt in de aanvoer van deze vaccins, dan kan zij snel haar eigen bevolking vaccineren, en daarmee de lokale volksgezondheid waarborgen. Echter, dat gaat dan wel ten koste van de globale volksgezondheid. De prijs hiervoor is een hoger dodental in andere landen, iets wat kritisch tegen het licht gehouden moet worden.

Terug naar het invoeren van regels. Hypothetisch is het zo dat als iedereen op aarde zichzelf een week of twee zou isoleren, de pandemie vrijwel zeker zou uitdoven. Maar, individuele belangen maken dit onmogelijk. De enige uitweg is effectief samenwerken, conformeren aan de regels, terwijl we zorgen voor een goede balans met andere sociale gevolgen evenals gevolgen voor de volksgezondheid. Meer conformeren zorgt uiteindelijk voor een lager dodental en een lager aantal mensen met permanente gezondheidsschade. Zelfs als het volgen van de regels niet in ons korte termijn belang lijkt te zijn, is het vrijwel zeker wel in onze lange termijn belang.

De regels hebben tot gevolg dat we veel meer tijd thuis doorbrengen. Dat lijkt ons tijdsbesef te vertroebelen. Hoe komt dat?

Tijdsperceptie tijdens de Pandemie

Omdat we veel meer tijd thuis spenderen lijkt het alsof de pandemie uur tot uur maar traag voorbij gaat. Echter, als we terugdenken aan het afgelopen jaar lijkt het juist alsof maar enkele maanden voorbij zijn gevlogen. Hoe zit dat?

De fysische tijd wijkt nogal af van de waargenomen tijd. Dat waarnemen noemen we ook wel chronoceptie en neemt twee vormen aan. Ten eerste, de tijd zoals hij voorbijgaat als waarneming: het heden of de nabije toekomst. Ten tweede, tijd zoals we eraan terugdenken in concept. Wat volgt is een gedachten experiment ter verheldering.

Stel je voor dat je een camera op je voorhoofd plakt die elke vijftien minuten een plaatje schiet van wat je ziet. Wanneer de dag voorbij is gooi je alle plaatjes weg die er bijna hetzelfde uitzien. Wat je in je album plakt zijn de plaatjes die zich onderscheiden.

Het Tijd Album

Laten we eerst eens kijken hoe een dergelijk album er voor corona uit zou zien: een dag gevuld met veel leuke activiteiten. Misschien een ontmoeting met vrienden, een bezoek aan een theatervoorstelling, of het losgaan bij een muziek festival. De tijd lijkt snel voorbij te gaan, er gebeurt veel op deze dag, en dus zijn er veel foto’s die er verschillend uit zien.

Overweeg nu eens een dag tijdens corona die je thuis doorbrengt. Misschien kookte je eens wat, maar het merendeel van de tijd was je in dezelfde paar kamers. Aan het einde van deze dag zijn er maar weinig verschillend uitziende foto’s. Laten we dit een ‘saaie’ dag noemen.

Als je nu terugkijkt naar de albums van de gevulde dag en de saaie dag, een week, maand of jaar later, dan valt er iets op. Het album van de gevulde dag is veel dikker, er staan een hoopje plaatjes in. Het kost je even om hem helemaal te bekijken. Het andere album van de saaie dag is veel dunner: je bent er zo doorheen.

Dus: terwijl de gevulde dag snel voorbij ging (in het moment), kost het juist veel tijd om er achteraf doorheen te bladeren. Het omgekeerde is waar voor de saaie dag: daar leek het moment zelf wel eeuwig te duren, maar achteraf is er weinig om naar terug te kijken, en gaat dat terug kijken dus juist snel.

De foto’s zijn een metafoor voor herinneringen. Hoe meer onderscheidende herinneringen je aanmaakt gedurende een bepaalde tijdspanne, hoe langer het geduurd lijkt te hebben wanneer je er op terugkijkt.

Paradoxen van de Tijd

We herinneren ons dus niet echt de tijd die de klok op de muur aangeeft, onze hersenen maken een schatting: als er veel herinneringen zijn, dan zal het wel langer geduurd hebben. Vakanties lijken dus snel voorbij te gaan in het moment: de vele dingen die gebeuren leiden ons af van het bewust waarnemen van het voorbijgaan van tijd. Desalniettemin lijkt het als we er achteraf op terugkijken veel langer geduurd te hebben: er is immers zoveel gebeurd! Dit fenomeen noemt men ook wel de vakantie paradox.

Het omgekeerde ervaren: echte verveling, is tegenwoordig veel minder gebruikelijk omdat er zoveel afleiding voorhanden is. Met zo weinig te doen vluchten velen in mediaconsumptie: (streaming) televisie, nieuws en sociale media. Deze stimulerende stroom van vluchtige informatie maakt dat de tijd snel voorbij gaat. Als we hier een fotoalbum van maken dan zien de foto’s waarin je naar een scherm kijkt er ook voornamelijk hetzelfde uit … er worden dus weinig herinneringen aangemaakt. Dit noemt men ook wel de televisie paradox.

Het ontsnappen op deze manier zorgt er niet alleen voor dat de tijd snel voorbij gaat in het heden, het zorgt er ook voor dat het snel gepasseerd lijkt als we er later op terugkijken. Feitelijk is deze kort–kort perceptie de slechtste combinatie van beide werelden (in het moment en terugkijkend). Het geld overigens niet voor alle mediaconsumptie, maar voor hetgeen we opzoeken om de verveling te verdrijven en waar we weinig binding mee voelen.

Conclusie

In het Pandemic bordspel zijn er vier mogelijke ziektes die zich snel over de aardbol kunnen verspreiden. Naast dat het getal vier een onderdeel van de spelmechaniek is, geeft het ook iets aan. Pandemieën liggen altijd op de loer, en we doen er goed aan er beter voorbereid op te zijn.

Het bordspel is ook coöperatief, dat wil zeggen dat alle spelers winnen of alle spelers verliezen. Dit impliceert dat alleen optimaliseren voor je eigen rol niet werkt. Om het spel tot een goed einde te brengen moet je samenwerken. In de echte wereld geldt dit evenzeer: we moeten samenwerken om de verspreiding een halt toe te roepen.

De tijd lijkt te vertragen wanneer je het Pandemic bordspel speelt. Veel van wat kan gebeuren is onvoorspelbaar. Het is een sociaal spel waar plannen en vooruitdenken essentieel zijn, en fictieve belangen een grote rol spel. Het spel een keer doorspelen vormt dus snel een herinnering. Zelfs binnen de grenzen van een lockdown is het goed om voldoende stimulans op te zoeken: wegsturen van de televisie paradox, en het meer in de richting zoeken van de vakantie paradox.

Het gevecht tegen deze pandemie is een coöperatief spel dat we kunnen winnen. Tenslotte zijn we nu beter voorbereid, in staat tot samenwerking op een manier waarop geen enkele andere soort dat kan, terwijl we kunnen zorgen dat we betekenisvolle herinneringen overhouden aan deze moeilijkere fase in onze levens.

Dit artikel is een vertaling van de oorspronkelijke Engelstalige versie.

Bronnen

1. Taleb, N. N. (2007). De Zwarte Zwaan: De Impact van het Hoogst Onwaarschijnlijke.
2. Wikipedia (2021). Tragedie van de meent.
3. Stevens, M. (2021). Illusions of Time.
4. Wikipedia (2021). Pandemie (Spel).