Samenwerken voor beginners ook in Eindhoven

Wat is nodig om mensen handig en doeltreffend te laten samenwerken? En hoe maak je talentvolle mensen samen nog probleemoplossender dan ze al in hun eentje zijn? Dat is een puzzel die me sinds een jaar bezighoudt. Dit stukje is een eerste oriëntatie op de vraag hoe we met de slimste mensen samen de complexe problemen kunnen tackelen waar we als mensheid voor staan.

Sinds een jaar beweeg ik me onder een groep mensen die leven in de marge van een specifieke bell curve, namelijk de zogenaamde hoogbegaafden. Dat is een relatief klein groepje, zo’n twee procent van de bevolking. Dit zijn mensen die onder andere slimmer zijn dan hun gemiddelde medemens.
Nu lijkt dat een luxeprobleem. Zoiets als een huis dat te groot is, maar waar je verder eigenlijk geen last van hebt. Maar in de praktijk blijkt het een stuk minder comfortabel. Direct na de eerste instinctieve overlevingsdrang hebben alle mensen een tweede behoefte die bijna even dringend is: Erbij horen, omgaan met soortgenoten die je kennen, herkennen en erkennen. En precies dàt is bij een hoogbegaafde helemaal niet vanzelfsprekend. Ze vallen vrijwel altijd buiten de groep, omdat ze als nogal apart worden ervaren. En als je tè anders bent, hoor je er instinctief niet vanzelf bij.
Dat komt doordat ze als kind al alles eerder begrijpen of aanvoelen en omdat ze aandacht en belangstelling hebben voor zaken die een gemiddeld mens weinig tot niets zegt. En juist omdat ze slimmer zijn en zo, hebben ze dat door en voelen ze zich niet echt opgenomen in het geheel. En dat voelt een mens. ‘Ik hoor er niet echt bij’ Die ervaring tekent vrijwel elke hoogbegaafde, met alle gevolgen van dien. Ze leven aan het randje van de bell curve en worden daardoor vaak letterlijk en figuurlijk excentriek.

Nu kun je denken: OK jammer, maar 2,3 procent van de bevolking is in Nederland toch bijna 400.000 personen. So what’s the problem? Verwante geesten genoeg. En vindbaar in tijden van internet!
Maar die 400.000 (de twee rechterkolommen van de curve) verschillen onderling net zo sterk als zwak begaafden verschillen van een gemiddeld persoon met een IQ van 100. (Peter Jordan legt hier uit hoe iemand met een IQ van 80 functioneert.) Dat verschil is ENORM. Plus dat voor deze hoogbegaafden dit soort verschillen zwaarder wegen. Men is op zoek naar iemand op gelijk niveau van denken, iemand die je ècht begrijpt… Door wie je je vanzelfsprekend begrepen voelt. Want dat is het instinctieve verlangen dat elk mens heeft. Dat is dan nog steeds zoeken naar een speld in een hooiberg hoogbegaafden. Dat kleine subgroepje van mensen van gelijk denkniveau omvat dan ook nog het hele scala aan leeftijdsverschillen, interesses, karakters en alle ander zaken die bepalen of mensen elkaar als partners of vrienden kunnen aanvaarden. Dat alles bij elkaar veroorzaakt een onvermijdelijke existentiële eenzaamheid bij hoogbegaafden.

Zo vinden hoogbegaafden zich begiftigd met talenten en potentieel in een wereld die daar weinig mee kan. En als je daar even over nadenkt, dan steekt het natuurlijk. Hier alleen al in Nederland lopen honderdduizenden briljante geesten rond, wiens creativiteit en probleemoplossend vermogen bijzonder gewenst is. Bijvoorbeeld om de uitdagingen van onze stuiptrekkende maatschappelijke systemen het hoofd te bieden.

Als je hoogbegaafden bij elkaar brengt, dan gebeurt er iets wat heel begrijpelijk is, maar ongewenste effecten kan hebben. Mensen kunnen, bij gebrek aan keus, ontberingen en tekorten een leven lang verdragen. Zo dragen veel hoogbegaafden ook hun lot. Maar als er dan eindelijk, eindelijk! een eind aan komt, is een ontlading van alle pijn en ellende een onvermijdelijk en natuurlijk effect. Wat zien we dus bij HB(HoogBegaafden) bijeenkomst? Iedereen klaagt steen en been over hoe het is om hoogbegaafd te zijn. En vrijwel niemand heeft – om dezelfde reden – de ruimte en aandacht om dat met oprechte aandacht aan te horen. Als dit patroon niet (h)erkend en gehanteerd wordt, wordt het samenzijn van HB-ers een deprimerende ervaring en valt het gezelschap uiteen voordat het echt gevormd is. De hoogbegaafde, gewend aan onbegrip en ‘mismatch’, concludeert dat hij/zij zoals gewoonlijk ook hier niet bij past en haakt af.

Ik vermoed nu dat dit probleem (eens onderkend) te vermijden is met een goede voorbereiding en organisatie. Maar dat heb ik in de praktijk nog niet meegemaakt. En ik heb het zelf ook nog nooit serieus geprobeerd. Ik begin daar nu – al schrijvend – pas hardop over na te denken. Gelukkig heb ik volgende week een afspraak met Noks Nauta, die hierover met mij wil praten om er een stukje over te schrijven. Dat is in feite een eerste mooie kleinschalige oefening in het soort samenwerking waar ik op hoop. Want hoe mooi zou het zijn als die briljante geesten samen de natuurlijke denktank van Nederland zouden vormen?