Sterftecijfers en een oproepje aan de Eindhovense politiek

In de derde week van februari overleden 3.622 Nederlanders, aldus een artikel op ED.nl over de invloed van griep op het sterftecijfer. Gemiddeld overleden in 2017 per week 2800 Nederlanders. Dat is sowieso een aanzienlijk aantal, maar de extra 800 sterftegevallen van anderhalve week geleden blijken een ‘cadeautje’ van Koning Winter: het krachtenveld van lage temperatuur en griep. De mensen die het leven lieten hadden veelal een hogere leeftijd, aldus het Eindhovens Dagblad. Ik schrok daar opnieuw van, hoewel het een jaarlijks terugkerend fenomeen is in de wintermaanden. Toch maken we ons drukker om het aantal fijnstof-doden door dieselauto’s. Dat zijn er nogal wat, toch?

Dieseldoden
Ik moest door het artikel over de sterftepiek door de actuele griepepidemie denken aan een vorig jaar verschenen artikel in het Eindhovens Dagblad: 180 Nederlanders vroegtijdig overleden door dieseluitstoot. Dat aantal van 180 heeft betrekking op het jaar 2013. Anders dan bij de griepgolf en de gerapporteerde verhoging van het sterftecijfer, is de relatie tussen een vroegtijdige dood en dieseluitstoot moeilijk waarneembaar. Mensen vallen doorgaans niet om als ze in de spits over de Mauritsstraat zijn gefietst. Toch sterven we door de invloed van dieseluitstoot eerder. Las u het woordje ‘eerder’? Las u in de kop van het artikeltje ‘vroegtijdig’? Daar is iets mee.

Vroegtijdig sterven, maar hoeveel eerder sterven we dan?
Het is heel lastig om exact te bepalen hoeveel eerder je gemiddeld sterft in een land, een continent of op deze aardkloot. Toch waagt men zich eraan. Die exercitie ga ik u besparen a) omdat ik zeker geen wiskundige ben en b) omdat het rekenwerk u waarschijnlijk vermoeien zal.

Wel stel ik u de vraag wat u zich voorstelt bij de relatie tussen dieseluitstoot en de hoeveelheid tijd die we gemiddeld zullen inleveren door de actuele ‘killer’ die de vervuilende dieselmotor blijkt te zijn. Lopen we daardoor gemiddeld een dagdeel, een week, een jaar of zelfs jaren van ons leven mis?

Nederlanders wegen 1.309.000.000 kilogram
Ik zal u verklappen dat het milieu-agentschap van de Europese Unie in een rapport van 2017 praat over 133.000 levensjaren die verloren gaan door de invloed van dieseluitstoot. Maar dan weten we eigenlijk nog niks, want het zegt niets over de reductie van de gemiddelde levensverwachting. Ter vergelijking: Als we alle Nederlanders op een weegschaal plaatsen komen we op een astronomisch gewicht uit, terwijl de 17 miljoen Nederlandse mannen en vrouwen gemiddeld 77 kilogram wegen (vrij naar cijfers uit 2011). Toch heeft het Europees onderzoek in 2017 juist het totaalcijfer getoond en niet het gemiddelde verlies aan levensverwachting per Europeaan. Dat leidt niet alleen bij ons tot lastige discussies als het gaat om de fijnstof-aanpak. We hebben het deze week kunnen lezen in alle media: de diesel gaat in Duitse binnensteden in de ban, maar hoe of wat precies is vooralsnog een vraagteken.

Naar Duits voorbeeld
Net als in Duitsland is de dieselmotor, mede door het gesjoemel met de software, onder een vergrootglas komen te liggen. Deze week besloot de hoogste gerechtelijke instantie dat Duitse gemeenten bij een overschrijding van bepaalde grenswaarden maatregelen moeten nemen. Dat vormde voor het populair wetenschappelijk WDR-programma ‘Quarks und Co’ de aanleiding om het vraagstuk van dieseluitstoot in de binnensteden eens zelf in kaart te brengen.

Een deel van de uitzending gaat over de becijfering van het aantal ‘vroegtijdige sterfgevallen’. In dat onderdeel komt Dr. Peter Morfeld aan het woord, een wiskundige en epidemioloog aan de universiteit van Bochum. Hij beaamt dat het cijfer van 133.000 verloren levensjaren binnen de EU correct is. Voor Duitsland blijkt dat de levensverwachting voor de gemiddelde inwoner in 2014 neerkwam op 14,5 uur. Laat de Eindhovense situatie vergelijkbaar zijn, ik neem het graag aan.

Rekenfoutje met vergaande gevolgen
Cijfermatig klopt het geschetste Duitse verhaal uit Quarks und Co. Maar in het Europese onderzoek klopt niet alles. De formule om van de 133.000 verloren levensjaren te komen tot het aantal eerdere sterftegevallen waarvan de kranten bol staan, had nooit toegepast mogen worden omdat het domweg geen kloppende formule betreft. Er zijn dus geen 180 mensen omgekukeld door een dieselvergiftiging. We worden gemiddeld één dag(je) minder oud.

Soms sluipt een foutje er gewoon in…

Oproep aan de Eindhovense politiek
Het komt dus niet aan op een dag, een week of een maand om te komen tot goed beleid en goede uitvoering daarvan. Kunnen we dan misschien héél even een klein stapje terug doen in ons streven naar een binnenstad met schone lucht? Niet dat we die schonere lucht niet nodig hebben, maar wel omdat de hele stad een veel verstandiger aanpak verdient dan bijvoorbeeld die van de Vestdijk.

Kunnen we misschien de heren en dames deskundigen even de tijd geven om een slim verkeersplan te maken dat niet alleen leidt tot minder uitstoot op plaatsen waar we die niet hebben willen, maar ook leidt tot een betere doorstroom in het algemeen?

Is het zoveel gevraagd om te beginnen met een doordacht en doortimmerd vervoersplan waarbij we binnenstadsbezoekers niet langer lokken met parkeergarages in de stadskern terwijl we niet willen hebben dat ze zich daar met hun (diesel)auto naartoe kunnen bewegen?

Kunnen we langzaam verkeer niet veel slimmer plannen om de gezondheids- én verkeersrisico’s sterk te reduceren? Een fietspad op een meter of tien van de rijbaan doet gezondheidstechnisch al wonderen ten opzichte van een fietser tussen de auto’s. Nog beter: een blokje gebouwen of woningen tussen de fietsroute en het autoverkeer.

Ik geloof in een relatief eenvoudige aanpak waar die ook het hardst nodig is en dus niet in een hoogtechnologische afzuigkap met filters op een plek waar die nauwelijks nodig is. Welke Eindhovense partij durft het aan om het beleid even te onthaasten om een kwaliteitsimpuls mogelijk te maken?

Bronnen (Duitstalig):

Dr. Peter Morfeld: Waarom “vroegtijdige sterfgevallen” geen bruikbare eenheid is (Quarks und Co, WDR, 27/02/2018) (duur: 6 minuten)

De gehele uitzending van Quarks und Co, waarin de vraag wordt gesteld of een algeheel dieselverbod de oplossing gaat zijn. (duur: 45 minuten)