Wat betekenen Rutte’s excuses voor de jodendeportatie?
Even hardop denken. Wat heeft premier Rutte nu eigenlijk gezegd, zondag bij de Auschwitzherdenking? Dat de Nederlandse staat, i.c. de Nederlandse bestuurders en ambtenaren, teveel meegewerkt hebben aan wat de Duitse machthebbers tijdens de Tweede Wereldoorlog van hen eisten. Maar was verzet daartegen in die gelederen mogelijk, resp. te verwachten?
Te verwachten mijns inziens niet, voor zover bestuurders en ambtenaren zelf de nationaalsocialistische ideologie aanhingen, dus gewoon met de Duitsers heulden. Dat waren er waarschijnlijk zeer vele, misschien wel de meesten; daarop werd door de Duitsers natuurlijk ook geselecteerd. Verzet door niet-nazigezinde overheidsdienaars was natuurlijk wel mogelijk – en is in veel gevallen ook daadwerkelijk gepleegd, bijvoorbeeld door burgemeester Magnée van de gemeente Bergeijk -, maar dat vergde wel een flinke dosis moed – heldenmoed wil ik het noemen – want dat kostte je minstens je baan, in veel gevallen gevangenisstraf en soms dus – zie het voorbeeld – je leven.
Ik denk dat je zoveel heldenmoed van de gemiddelde ambtenaar, die dikwijls een gezin te onderhouden heeft en tussen 1940 en 1945 toch al in moeilijke omstandigheden leefde, niet mag verwachten. Waarschijnlijk waren heel wat bestuurders en ambtenaren zich ook niet bewust van wat de Duitsers met de joden van plan waren.
Ik vond het dus nogal gewaagd, wat Rutte en Blokhuis tijdens de nationale Holocaustherdenking gezegd en uitgestraald hebben. In feite zeiden zij; ‘Als ik in die jaren aan het bewind geweest was, zou ik niet meegewerkt hebben: ik had me verzet of minstens teruggetrokken.’ Maar zoiets zeggen in 2020 is heel wat anders dan het doen in 1942, ’43 of ’44.
Zojuist de film Lida Baarova gezien over Goebbels’ minnares. Mooie film met aan het eind een zin die me opnieuw tot een reactie alhier verleidt: verhalen zijn nooit helemaal waar. Hoe we de realiteit waarnemen blijft een waarneming. Dat maakt het ook zo lastig om morele uitspraken te doen over de oorlogstijd.
Als je alle verfilmde Nederlandse heldendaden achter elkaar zou bekijken ben je misschien wel een jaar of vijf bezig. In werkelijkheid was het verzet klein, als het al bestond. Die laatste toevoeging is gewaagd, maar bijvoorbeeld in de zomer van ’43 is er een maand geweest dat er geen enkele verzetsdaad werd opgetekend door de Duitse bezetters. Ik kan me in je hardop gedachte dus wel vinden. Het zou mooi zijn als de kennis van vroeger/toen ons helpt in nieuwe situaties waarin we voor lastige keuzes staan.