100 jaar Eindhoven 1920-2020 stadsdeel Strijp

In deze zesde bijdrage kijken we terug naar Strijp weer via de reisnotities van de commissaris van de koningin baron van Voorst tot Voorst, Commissaris der Koningin in Noord-Brabant van 1894-1928. Zijn verslag over Woensel met een ruziënde burgemeester en pastoor, levert misschien nog eens een toneelstuk op. Zou zijn verslag over Strijp ook inspiratie voor een iets dergelijks zijn?

Den 26 Juni 1916 bezocht ik per auto vanuit Eindhoven de gemeenten Strijp en Zeelst. Door de groote vlucht van de industrie om en bij Eindhoven, vooral door de fabrieken van Philips, veranderde de gedaante van het landelijke Strijp ten eenenmale. Van 3.155 in 1911 klom het zielental tot 5.006 in 1916; nu, den 26 Juni 1916 bedraagt het reeds 5.800, terwijl Philips weer begonnen is met den bouw van 140 woningen, welke evenwel in 1916 nog niet betrokken zullen worden.

In Strijp staan op het oogenblik 295 woningen van Philips; voor bestrating en rioleering zorgt Philips; voor verlichting de gemeente.

Annexatie
Eene beslissing inzake de annexatie is bitter noodig; Strijp kan op deze manier niet blijven bestaan; de toevloed van arbeiders neemt reusachtige proporties aan. Allerlei belangen van algemeenen aard vragen dringend om behartiging. Aanleg van straten, schoolbouw, woningen, armenzorg, onderwijs, bestrating, rioleering, politie enz. enz. moeten van algemeen standpunt worden bekeken; reeds vóór jaren had eene annexatie moeten tot stand komen. B. en W. meenen, dat het belang van het complex gemeenten vordert, dat heel Strijp geannexeerd wordt. Zij vreezen echter, dat de boeren uit Strijp die kort bij Zeelst wonen, daarmede slecht gebaat zullen zijn, dat zij nl. hooge belasting zullen moeten betalen, en moeielijk iets in hun belang gedaan zullen kunnen krijgen. Voor wat die hooge belasting betreft, stelde ik de Heeren gerust; rijke menschen wonen daar niet; de aanslag voor kostwinnende boeren kan uit den aard der zaak niet groot zijn.

Raadhuis
Het Raadhuis is veel en veel te klein; maar wat moet men in de tegenwoordige omstandigheden doen? Voor de heele gemeente is er één veldwachter! Die man kan niet veel doen. De burgemeester klaagde, dat meisjes van veertien jaar zoo goed als geheel ontkleed op straat wandelden! De glasblazers, die voor de glasfabriek van Philips uit Maastricht kwamen, staan zedelijk bijzonder laag. Het drankmisbruik neemt zeer sterk toe, vooral door die Maastrichtenaars; ook hun vrouwen drinken veel, zoowel in de herbergen als tehuis. In minstens vijftig woningen zitten twee gezinnen; de huishuur bedraagt van f. 1,50 tot f. 2,50. Het minste
bedrag, dat voor de woningen van Philips betaald wordt is f. 2,50. In de duurdere woningen f. 2,50 tot f. 3,75 wonen de klerken, opzichters enz.
De moraliteit is vrij goed; 10% gedwongen huwelijken. De kindersterfte is groot; vooral doordat de vrouwen hare kinderen niet zelve voeden, op de fabrieken gaan werken en haar huishoudens á l’abandon laten. De geest van het werkvolk is vrij goed; tegen één lid van den Bestuurdersbond
zullen er zes lid zijn van den R.C. Volksbond.

Onderwijs
In Strijp wordt herhalingsonderwijs gegeven; de landbouwcursus wordt met groote belangstelling gevolgd; evenzoo de Hanzecursus in boekhouden. 210 vrouwen en meisjes werken op fabrieken in Strijp; ongeveer 400 op andere fabrieken. Sterk aangedrongen op de oprichting van eene volkshuishoudschool. Men heeft daar blijkbaar wel ooren naar. Geen
gedwongen winkelnering; evenmin coöperatieve winkels. Drie arbeiders (opzichters van fabrieken) zijn lid van den gemeenteraad.

Zielzorg
Het is hoog noodig, dat er een tweede parochie komt; Monseigneur zegt, dat hij geen geld heeft. Woningen: volgens de bouwverordening moeten de woningen minstens vijftig vierkante meter oppervlakte hebben. Voor woningen met verdieping wordt dat te duur; dat werkt bovendien het wonen van twee gezinnen in ééne woning in de hand. Men zal daarom gaan
voorschrijven, dat verdiepingwoningen met veertig vierkante meter oppervlakte kunnen volstaan; voor de andere woningen wil men de vijftig vierkante meter handhaven. Bekwaamheid arbeiders: de wevers hebben terecht altijd een goeden naam gehad; zij worden nog beter, doordat zij de textielschool te Eindhoven bezoeken. De sigarenmakers zijn niet voldoende ontwikkeld, om goede handwerkers genoemd te kunnen worden. Fabriek Elias: de loonen op de fabriek zijn laag; toch geen groot verloop van volk, omdat het toezicht in die fabriek scherp, de moraliteit van het volk groot is. De geestelijken maken geen bezwaar, wanneer de ouders hunne kinderen naar die fabriek willen zenden.

Fabrieken Philips
De witglasfabriek werkt thans met ongeveer honderd menschen, deels uit
Leerdam, deels uit Maastricht. Het volk uit Maastricht is echt schorriemorrie. Als de zaak goed blijft gaan, dan moet de witglasfabriek verzesdubbelen. Rondom de witglasfabriek, en verder noordelijk in de richting van Oirschot koopt Philips alle gronden aan, die hij krijgen kan. Zoo aan den Eindhovenschen dijk het Zwarte Huis van de Heeren Houben te Tilburg, plusminus honderd hectare voor f. 50.000. Voor de gronden in Strijp betaalt hij tot f. 6.000 de hectare. Naar men zegt, is hij voornemens een kanaal te graven in de richting Best-Oirschot, tot verbinding met het Wilhelminakanaal.

2004 Klokgebouw Phillips Strijp – Foto: Rien Valk

Voor de voorgaande delen zie: dse.nl 100 jaar Eindhoven