Welk mandaat heeft de raad?

Op 21 maart 2018 vonden de gemeenteraadsverkiezingen plaats, ook in Eindhoven. Op Digitale Stad Eindhoven verscheen in de aanloop naar die verkiezingen een samenvatting van elk partijprogramma en een beoordeling in de vorm van een SMART-score. Dat laatste klinkt misschien ingewikkeld, maar wie één zo’n beschrijving leest doorgrondt het principe zonder veel moeite.

‘DSE helpt kiezen’
Wie in februari 2018 een bezoekje bracht aan Digitale Stad Eindhoven werd dus getrakteerd op het resultaat van monnikenwerk (met dank aan Wim) onder de noemer ‘DSE helpt kiezen‘. Vandaag had ik door het regenachtige weer even tijd om de beschrijvingen van de partijprogramma’s van de coalitiepartijen nog eens door te lezen. Het gebrek aan een paar termen viel me op: woningnood, hoogstedelijke ontwikkeling, verdichting, woontorens, aanpassing van de bouwhoogte en verdichtingsvisie. In het eerste kwartaal van 2018 was geen sprake van urgentie blijkbaar.

Hoezo urgent?
In ieder geval was het voor de Eindhovense kiesgerechtigden blijkbaar niet belangrijk genoeg. Was het dat wel het geval geweest dan had het verdichtingsvraagstuk logischerwijze daadwerkelijk prominent in de verkiezingsprogramma’s moeten staan. In feite hebben Eindhovense kiezers dus geen uitspraak gedaan over de metamorfose die onze binnenstad wel zal ondergaan. Als het aan het college en de raad ligt krijgen diezelfde stemgerechtigde Eindhovenaren die kans ook niet. Dat is toch eigenlijk heel vreemd, zeker gezien de aard, omvang en impact van de geschetste transformatie.

Vreemd
Het bevreemdt niet alleen dat er in de individuele partijprogramma’s nauwelijks aandacht was voor de verbouwing van ons stadshart. Wat ook raar is, is dat er één verdichtingsvisie is gepresenteerd die nu zo snel als mogelijk moet worden afgehamerd. Enerzijds omdat er al financiële afspraken zijn gemaakt met ontwikkelaars en anderzijds, eh, ik zou niet weten waarom. Je kunt gerust stellen dat de wereld in de fik staat, dat de toekomst lastiger te voorspellen is dan ooit tevoren. Toch moet en zal in december het besluit vallen.

Vreemder
Nog vreemder is de oorverdovende stilte als het gaat over de leden van de gemeenteraad. Geen enkel lid, laat staan een partij, lijkt zich achter de oren te krassen wat betreft de verregaande gevolgen van het loslaten van hoogterestricties en bescherming van stadsgezichten. Het is alsof onze volksvertegenwoordigers afstemmen op andere informatiekanalen dan de Eindhovenaren die ik vraag om hun mening over de hoogbouwplannen. Dat kan betekenen dat ik en veel mede-Eindhovenaren ‘er’ gewoon geen snars van snappen. Of het betekent dat de raadsleden en misschien ook wel wethouder Torunoglu simpelweg in een bubbel zitten.

Binnenste bubbel
Een raadslid moet heel veel informatie verwerken over uiteenlopende onderwerpen en van uiteenlopende bronnen. Dat is voor ieder mens een uitdaging dus ook voor onze lokale volksvertegenwoordigers. Hoe prettig is het dan wanneer je op het juiste moment, wanneer jij er behoefte aan hebt, informatie krijgt die je helpt om je standpunt te bepalen? Da’s verrekte hendig!

Gelukkig zijn er mensen in het ambtelijk apparaat die daarvoor betaald krijgen. Zij verzamelen informatie, knopen eindjes aan elkaar en bereiden de raad en het college zo goed als mogelijk voor. Daaraan is een risico verbonden: ook ambtenaren zijn mensen en in sommige gevallen is er door een hoge ambtenaar al een koers bepaald en wordt informatie ‘zorgvuldig’ gefilterd. Ik noem dat voor het gemak de binnenste bubbel, wat meteen een ander fenomeen oproept.

Vragen? Geen vragen?
Wie weleens met mensen van de pers heeft gesproken over de toegankelijkheid van lokale politici die weet dat het soms makkelijker is om bij de Paus op audiëntie te komen. Vragen dienen vooraf schriftelijk te worden ingediend en doorgaans zal de beantwoording door een woordvoerder van de gemeente worden afgehandeld. Hoe groot het actuele woordvoerderskorps van de gemeente Eindhoven is, durf ik niet te zeggen. Maar ‘we’ hebben beduidend meer woordvoerders dan wethouders; zoveel is zeker.

Buitenste bubbel
Wat voor de pers geldt, gaat niet op voor de buitenste bubbel waarin raadsleden zich bevinden: lobbyisten oftewel vertegenwoordigers van maatschappelijke partijen met grote belangen. In Eindhoven is het extreem lastig om die lobbylui goed te identificeren. Drie begrippen helpen bij het identificeren van potentiële influencers: triple helix, Brainport Development en namen van teveel voorkomende vastgoedontwikkelaars. Anders gezegd: om de raadsleden en het college cirkelt een kluwen van mensen met belangen die gevraagd en ongevraagd informatie geven. Precies daarvoor worden deze mensen ook betaald, niet zelden met gemeenschapsgeld.

Polder en win-win
Dat netwerk van beïnvloeders is gedeeltelijk overigens een landelijk fenomeen dat terug te voeren is op het polderen waar ons land een paar decennia geleden beroemd mee werd. Wim Kok’s ‘paarse’ kabinetten slaagden erin om het politieke en maatschappelijke landschap in goede harmonie met werkgevers en werknemers verder vorm te geven. Win-win, zo was de gedachte.

Ons-kent-ons
Naarmate de tijd verstreek werd het win-win-uitgangspunt een risico. Als je steeds opnieuw naar voordeel voor allen zoekt, loop je het risico op nadelige effecten van ons-kent-ons. De betaalde krachten die van buiten proberen een beslisproces naar hun hand te zetten laten dat niet na. Een belangrijke rol speelt daarin dat de regie met de jaren verschoven is van de overheid naar het krachtenveld buiten diezelfde overheid.

Regie
In Eindhoven is de verschuiving van de regievoering niet zichtbaar, tenminste niet aan de oppervlakte. Zo weten lobbyisten precies welk raadslid met welke aanvullende ‘informatie’ benaderd moeten worden om hun twijfel weg te nemen. En waar de lobby, ook in Eindhoven, nóg beter in is: het bepalen van exact het juiste moment. Als een raadslid zoekt naar argumenten om zich te kunnen verantwoorden richting zijn achterban, dan zal die ene vriendelijke adviseur van buiten vroeg of laat dus ’toevallig’ aan de lijn hangen. Precies op het juiste moment want met de lobby is het als met moderne canabis: doorontwikkeld tot ongekend niveau.

Timing
En zo is het ook met keuze van het huidige college om tegen elke prijs nú de transformatie van de stad door de strot van de burgers te loodsen. Volgend jaar begint de aanloop naar nieuwe verkiezingen in 2022. Dan moeten de stemgerechtigden van Eindhoven zich niet meer druk maken om zoiets knulligs als een binnenstad vol flats. Dat zou lastig zijn.

Eigen overtuiging
Een groot probleem bij een goedwerkende lobby is dat raadsleden bij bepaalde thema’s zichzelf niet meer overtuigen door eigen uitzoekwerk. Dat geldt niet alleen voor de leden van de raad ook voor het stadsbestuur. Een (geheim te houden) externe partij is zo vriendelijk het optillen van de Catharinakerk technische uit te zoeken. Kosteloos maar mogelijk wel tegen een hoge prijs.

Mandaat
Is de aangewreven overtuiging van de voorgestelde stadsverbouwing hetzelfde als een mandaat van de kiezer? Nee, natuurlijk niet. Die laatste heeft bij de samenstelling van die raad op basis van dit punt geen enkele invloed kunnen uitoefenen. Nul. Bij de verkiezingen van maart 2018 vormde grootschalige woningbouw in de binnenstad namelijk geen enkele vorm van urgentie, anders had het thema in de partijprogramma’s gestaan. Met alle electorale risico’s van dien.